هوش مصنوعی و آنچه باید در مورد آن بدانیم

وی افزود: ماشین‌های هوشمند با استفاده از سنسورهای مختلف محیط پیرامون خود را شناسایی و با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی پس از پردازش داده‌ها، تحلیل اطلاعات و الگوهایی که از آن استخراج می‌شود، با به کارگیری دانش می‌توانند یادگیری داشته باشند، تصمیم‌گیری کنند، عملیات خاص انجام دهند و بر محیط فیزیکی یا مجازی تاثیر بگذارند. هوش مصنوعی به عنوان یکی از فناوری‌های روز دنیا، به طور مستمر در حال توسعه و بهبود است و با هدف ارائه راه‌حل‌های هوشمندانه در بسیاری از صنایع و حوزه‌های کاربردی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی در رابطه با کاربرد هوش مصنوعی در زندگی روزمره گفت: موبایل‌های هوشمند که در دسترس همه افراد جامعه هستند به کاربران کمک می‌کنند تا با استفاده از دستورات صوتی، وظایفی مانند تماس گرفتن با فرد مورد نظر، باز کردن فایل، پخش موسیقی، تنظیم بیداری، پاسخ به سوالات اطلاعاتی و انجام عملیات ساده را انجام دهند. همچنین دستیارهای صوتی در رایانه‌ها نیز به سادگی فرمان‌های کاربران را اجرا می‌کنند، تایپ می‌کنند، نرم‌افزارهای مورد نیاز کاربران را فراخوانی کرده و عملیات مورد نظر کاربران را انجام می‌دهند.

قاسمی اظهار کرد: شبکه‌های اجتماعی با رفتارشناسی و الگوریتم‌های هوش مصنوعی پیشنهادات نزدیک به علایق و سلایق کاربران ارائه می‌دهند. مشاهدات پیج ها و سایت‌ها و نیز لایک ها، کامنت ها و پست‌های کاربران دائما ثبت و ضبط و تحلیل می‌شود و برای مرور پیج ها مواردی پیشنهاد می‌شوند که کاربر دوست دارد آن را دنبال کند. در واقع همه کاربران شبکه‌های اجتماعی بدون آن که در جریان باشند رصد می‌شوند و از هوش مصنوعی برای مسیر گشت‌وگذارهای خود در فضای مجازی استفاده می‌کنند.

وی اضافه کرد: بسیاری از فروشگاه‌های الکترونیکی حرفه‌ای با تحلیل رفتار مشتریان خود، بهترین پیشنهادها را برای خرید کالاها و خدمات خود ارائه می‌دهند و حتی برای افزایش درآمد خود کالاهای پربازدید، پرطرفدار و پرفروش را شناسایی می‌کنند، کالاهایی که کمتر مورد استقبال قرار می‌گیرند را از لیست خود خارج می‌کنند و تخفیف‌ها، سبدها و پکیج‌های وسوسه‌انگیز را به کاربران خود پیشنهاد می‌دهند و آن‌ها را به مشتری تبدیل می‌کنند.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه ادامه داد: بسیاری از افراد از سیستم‌های توصیه گر و پیشنهاددهنده استفاده می‌کنند. پلتفرم‌های استریمینگ موسیقی و ویدیو، ابزارهای تولید تصاویر، فروشگاه‌های آنلاین و حتی وبسایت‌ها و برنامه‌های رزرواسیون مسافرت، با استفاده از هوش مصنوعی، به کاربران پیشنهادهایی متناسب با سلیقه و نیازهایشان ارائه می‌دهند.

وی عنوان کرد: چت بات ها برای پاسخ به سوالات درسی، مطالعات علمی، ایده یابی و ایده پردازی برای داستان نویسی، فرمول نویسی، الگوریتم نویسی، برنامه نویسی، پیش‌بینی‌های خرید و فروش مسکن، کالا و بورس و حتی ایده گرفتن برای پختن نهار و شام و دریافت فرمول‌های آشپزی، رستوران گردی، گردشگری، سرگرمی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

قاسمی اضافه کرد: بسیاری از سازمان‌ها از سیستم‌های چت بات هوشمند و گفتگو گرهای اتوماتیک برای ارائه خدمات مشتریان استفاده می‌کنند. این سیستم‌ها با استفاده از الگوریتم‌های هوشمند و یادگیری ماشین، می‌توانند سوالات مشتریان را تشخیص داده، به آن‌ها پاسخ دهند و در رفع مشکلات ایشان راهنمایی دقیق و نتیجه بخش انجام دهند.

وی افزود: ربات پاسخ به مسائل شرعی (که اخیر دکتر امیر جلالی عضو هیئت علمی دانشگاه قم به همت مرکز ملی پاسخگویی به سوالات شرعی و آزمایشگاه نرم افزارهای هوشمند دانشگاه قم آن را ارائه نموده‌اند) می‌تواند به سادگی پاسخگوی احکام باشد و در حد یک مشاور مسلط به مسائل شرعی مسائل را شناسایی و تحلیل کرده و پاسخگویی قابل قبول انجام دهد.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه ادامه داد: دستیارهای ترجمه می‌توانند مکالمات را درک کنند، یاد بگیرند، ترجمه کنند، تحلیل و تفسیر کنند و پاسخ های بسیار جالب و جذاب را با ضریب خطای بسیار پایین ارائه دهند.

افزود: بسیاری از کارمندان، مدیران، دانشجویان، طراحان گرافیک دو بعدی و سه بعدی، تولیدکنندگان محتوا، نویسندگان، گرافیست‌ها، روانشناسان، اساتید، فعالان شبکه‌های اجتماعی، اینفلوئنسر ها و افراد اهل مطالعه از سایت‌های رایگان و غیر رایگان هوش مصنوعی برای نیازهای تحقیقاتی، آموزشی، پژوهشی و روزمره استفاده می‌کنند.

این کارشناس هوش مصنوعی اظهار کرد: سیستم‌های مدیریت فرآیند سازمانی با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی به شرکت‌ها کمک می‌کند تا فرایندهای خود را بهبود داده و به جای استفاده از عملیات کاربر، فرآیندهای قابل برنامه‌ریزی و قابل تکرار را به صورت اتوماتیک، با دقت و سرعت بیشتر، سر ساعت خاص و یا بر اساس رویداد تعریف شده انجام دهند.

وی گفت: ربات‌های مکانیکی هوشمند در خطوط تولید کارخانه‌ها می‌توانند وظایف تکراری را به جای انسآن‌ها انجام دهند، جوشکاری کنند، قطعات سنگین را جابجا کنند، لحیم‌کاری کنند، قطعات بسیار کوچک و حساس را روی بوردهای الکترونیکی قرار دهند.

قاسمی ادامه داد: جدا کردن کالای غیر مرغوب، معیوب و ضایعات تولیدات، جدا کردن پسته‌های مرغوب، درشت و خندان، تفکیک بلورهای درجه یک و درجه دو، تشخیص مهره‌های خراب روی نوار نقاله تولید و بسیاری موارد از این قبیل که با استفاده از پردازش تصویر و هوش مصنوعی باعث افزایش سرعت، دقت و کیفیت تولید می‌شوند.

وی یادآور شد: خودروهای برقی و خودران با استفاده از سنسورها، دوربین‌ها و رادارها فاصله تا اشیا، سرعت، جهت حرکت و اطلاعات محیطی را جمع‌آوری کرده و عناصر مختلف در محیط، خطوط جاده، علائم راهنما، وسایل نقلیه دیگر، عابران پیاده و موانع احتمالی مسیر را شناسایی می‌کنند. با تجزیه و تحلیل تصاویر و اطلاعات دریافتی، می‌توانند خودرو را هدایت و کنترل کرده و عملیات ترمز، تغییر جهت فرمان، میزان گاز و تغییرات سرعت در مواقع لازم را تسریع، می‌کنند. این خودروها می‌توانند عملکرد سایر خودروها، موتورسیکلت‌ها، دوچرخه‌ها، عابران، حیوانات و اشیاء متحرک در مسیر را پیش‌بینی کرده و در زمان رخداد اتفاقات خاص، تصمیمات لازم برای رانندگی ایمن و بهینه را اتخاذ کند. در واقع خودروهای هوشمند محافظ سلامت رانندگان، سرنشینان و عابران پیاده هستند.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه اظهار کرد: امروز هوش مصنوعی در صنعت ساختمان، نقشه کشی، عمران، معماری، دکوراسیون استفاده‌های بسیار زیادی دارد. سرویس‌های ایمیل از هوش مصنوعی برای تشخیص و فیلتر کردن اسپم ها و نامه‌های مخرب استفاده می‌کنند.

از هوش مصنوعی بترسیم؟

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه عنوان کرد: در صورتی که هوش مصنوعی مورد بی‌توجهی، استفاده نادرست یا استفاده بیش از حد قرار گیرد چالش‌هایی گریبان گیر افراد، کسب‌وکارها، شرکت‌ها، سازمان‌ها، جوامع و حکومت‌ها می‌شود.

وی تاکید کرد: یکی از ترس های مرتبط با هوش مصنوعی، از دست دادن شغل است. به این معنی که ماشین‌ها و سیستم‌های هوشمند قادر به انجام برخی وظایف و شغل‌ها به صورت خودکار و با دقت بالاتری باشند و نیازی به انسان نباشد؛ اما در عمل، همچنان نیاز به همکاری بین انسان و هوش مصنوعی وجود خواهد داشت و حتی به نظر بنده مشاغل جدیدی ایجاد می‌شوند که قبلا وجود نداشتند. برای مثال ممکن است شغلی تحت عنوان انتقال تجربه به سیستم‌های هوشمند یا آموزش ماشین، تست ربات، گزارش باگ و خطای سیستم‌های هوشمند و … ایجاد شود.

وی تصریح کرد: یکی دیگر از ترس های مرتبط با هوش مصنوعی، افزایش تمرکز قدرت افراد یا سازمان‌های محدود است. اگر هوش مصنوعی به طور نادرست و بی‌اندازه توسعه یابد و فقط در دسترس برخی از افراد یا سازمان‌ها باشد، می‌تواند منجر به افزایش طبقات اجتماعی و تفاوت‌های اقتصادی شود. ممکن است تمایل به توجه و ترجیح به برخی فرهنگ‌ها و گروه‌ها بیش از سایران وجود داشته باشد. این می‌تواند منجر به تمایز نژادی و اختلال در احترام به انسانیت و تنوع فرهنگ جوامع شود.

قاسمی ادامه داد: هوش مصنوعی می‌تواند برای کشورهایی که قدرت و منابع بیشتری دارند، راه‌حل‌های بیشتری را برای راهبردها و سیاست‌های کلان، اقتصاد، صنعت، فرهنگ، ورزش و …پیشنهاد دهد. این مساله می‌تواند حکمرانی در دنیا را تحت تاثیر گذاشته و قدرت حاکمیت را در دنیا متحول کند.

وی اظهار کرد: استفاده گسترده از هوش مصنوعی منجر به جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل حجم زیادی از داده‌های شخصی و در برخی موارد نقض حریم خصوصی فردی و جمعی شود؛ بنابراین، لازم است که سازمان‌ها و حکومت‌ها قوانین و سیاست‌های مناسبی برای حفاظت از حریم خصوصی و استفاده ایمن از داده‌های شخصی در محیط های هوشمند ایجاد کنند.

این کارشناس هوش مصنوعی ادامه داد: در آینده نزدیک، سازمان‌ها یا کشورهایی که توانایی استفاده از هوش مصنوعی را ندارند دچار عقب ماندگی اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، پژوهشی، امنیتی، نظامی و … خواهند شد.

وی گفت: استفاده نادرست از هوش مصنوعی می‌تواند موجب بی‌اعتمادی، از بین رفتن ارزش‌های انسانی و نقض اخلاقیات شود. برای مثال اختلال تصمیمات قضایی (با توجه به صداسازی، تصویرسازی، جعل دستخط)، رفتارهای غیر اخلاقی در انتخابات، هدایت افکار و رفتار مردم با استفاده از شبکه‌های اجتماعی علیه ملت‌ها و دولت‌ها، ترویج افکار تبعیض‌آمیز، شروع اغتشاشات، جنگ‌های داخلی، ترویج جنبش های تروریستی یا استفاده ناعادلانه از داده‌ها و موقعیت‌های مخرب ارزش‌های اخلاقی جامعه و موارد دیگر از این قبیل.

وی اضافه کرد: اعتیاد به دستیارهای هوشمند می‌تواند موجب اختلال در حافظه، تفکر، تعقل و تصمیم‌گیری هوش طبیعی انسان هنگام عدم حضور ابزارهای هوشمند گردد. استفاده بیش از حد فناوری‌های هوشمند ممکن است انسآن‌ها را نیز به ربات‌های بی احساس، بی‌مسئولیت و بی فکر تبدیل کند و زمانی که به هر دلیل امکان استفاده از هوش مصنوعی فراهم نباشد انسان قادر به تصمیم‌گیری، تفکر و انجام فعالیت درست نباشد.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه عنوان کرد: استفاده بیش از حد از ربات‌ها و ماشین‌های هوشمند می‌تواند موجب انزوا و گوشه گیری، کاهش روابط جمعی، عاطفی، احساسی و انسانی شده و تعاملات انسانی به احساس تنهایی در میان جمعیت و انبوه اطلاعات شود. این حد استفاده از ابزار و تکنولوژی قدرت تفکر و اندیشه مستقل را کاهش می‌دهد و در نهایت به انزوا و گوشه گیری انسآن‌ها منجر شود.

وی بیان کرد: از بین رفتن خلاقیت و نوآوری انسانی می‌تواند نتیجه دیگری از وابستگی بیش از حد به هوش مصنوعی، استفاده بیش از حد ابزارها و فناوری‌های هوشمند باشد. اگر انسان‌ها به طور کامل به هوش مصنوعی وابسته شوند، امکان پیدا کردن راه‌حل‌های جدید، ابتکار و خلاقیت در مسائل پیچیده ممکن است کاهش یابد.

تهدیدهای هوش مصنوعی

وی افزود: همانگونه که پیشرفت هوش مصنوعی، می‌تواند در تصمیم‌های بحرانی و مهم، (مانند سیستم‌های ارتباطی نظامی، حوادث طبیعی و سیستم‌های بهداشتی، وظایف نظامی و سیاسی و سیستم‌های مالی) کاربردهای مثبت داشته باشد. اگر به طور نادرست استفاده شود و یا نادرست عمل کند (با کوچک‌ترین خطا و اشتباهی)، می‌تواند عواقب جدی و خطرناکی داشته باشد. چه در مسائل نظامی، چه در سلامت و چه در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم سازی های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و … هوش مصنوعی پیچیده ممکن است در حداکثر سطح کاربردی خود قابلیت تحلیل، شناسایی، تحلیل و عملکرد بالایی داشته باشد که انسان نتوانند عواقب آن را به طور کامل پیش‌بینی و کنترل کند. عدم قابلیت پیش‌بینی و کنترل هوش مصنوعی و خطر ایجاد عواقب ناخواسته و غیرقابل‌بازگشت به عنوان یکی از ترس های آینده هوش مصنوعی مطرح می‌شود.

قاسمی تاکید کرد: تهدیدات حوزه فناوری اطلاعات در استفاده نادرست هوش مصنوعی می‌تواند منجر به سرقت اطلاعاتی، پیشنهاد راهکارهای نفوذ، هک و مخاطرات امنیتی، حملات سایبری گسترده هوشمند، مهندسی اجتماعی با استفاده از ربات‌های هوشمند و رفتارشناسی، گردد.

وی افزود: استفاده ناشایست از هوش مصنوعی می‌تواند مشکلات فراوانی در دنیا ایجاد کند: تسریع در نقض قوانین کپی رایت، تولید و کپی برداری از محصولات و اختراعات ثبت شده، کپی برداری از پژوهش‌ها و تحقیقات و تغییرات با استفاده از هوش مصنوعی، تسریع مهندسی معکوس و ساخت سلاح‌های کشتارجمعی، نقشه‌های هوشمندانه، مخرب و حملات تروریستی و …

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه بیان کرد: فرضیه‌ای مطرح شده که بیان می‌دارد سطح پیشرفت هوش مصنوعی به حدی می‌رسد که قادر است از انسان‌ها برتری داشته باشد و سلطه‌گر شود. سلطه‌گری هوش مصنوعی مرتبط با نقض حقوق انسانی، آزادی فردی و استبداد هوش مصنوعی است.

وی تصریح کرد: به طور کلی، بررسی تمامی ترس ها و نگرانی‌ها در استفاده از هوش مصنوعی به دلیل پیچیدگی و گستردگی موضوع، امری بسیار چالش‌برانگیز است. همچنین، لازم به ذکر است که در مقابل هر ترس و نگرانی، نیز می‌توان مزایا و فواید هوش مصنوعی را در نظر گرفت که برای توسعه جامعه و افزایش کیفیت زندگی انسآن‌ها می‌تواند مفید باشد.

هوش مصنوعی از چه زمانی وارد زندگی مردم شده است؟

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه گفت: هوش مصنوعی از دهه ۱۹۵۰ میلادی شکل گرفته و توسعه یافته است. در این دهه، محققان مباحثی را که مرتبط با هوش مصنوعی بودند، بررسی و تحقیق کردند. به طور خاص، جان مک‌کارتی (John McCarthy)، محقق و استاد دانشگاه استنفورد، اصطلاح هوش مصنوعی را در سال ۱۹۵۶ معرفی کرد و کنفرانسی با عنوان “کنفرانس تابستانی هوش مصنوعی” برگزار شد که به عنوان آغاز رسمی هوش مصنوعی در نظر گرفته می‌شود.

وی ادامه داد: از آن زمان به بعد، هوش مصنوعی پیشرفت چشمگیری کرده است و تکنولوژی‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در بسیاری از جوانب زندگی مردم نفوذ کرده‌اند. امروزه شاهد استفاده هوش مصنوعی در زمینه‌های مختلفی مانند خودروهای خودران، دستیارهای صوتی، ترجمه ماشینی، تحلیل داده‌ها، پردازش زبان طبیعی، هواشناسی، صنایع نظامی، تولید محتوا، فیلمسازی، انیمیشن سازی، بازی‌های رایانه‌ای و بسیاری از سایر صنایع و خدمات هستیم.

قاسمی در رابطه با آینده هوش مصنوعی گفت: اسناد بالا دستی، سیاست‌های کلان، چشم انداز و ماموریت ها، خط مشی و نقشه راه تدوین‌شده‌اند. برنامه‌ریزی‌های دقیقی برای ارتقاء رتبه علمی، افزایش کاربرد فناوری‌های هوشمند در سازمان‌ها، دانشگاه‌ها، حوزه‌های علمیه، موسسات، شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتآپ ها انجام شده است. امور اجرایی برای فرهنگ‌سازی نحوه استفاده و میزان اعتماد به هوش مصنوعی، دانش‌افزایی و آموزش اقشار مختلف در حال انجام است.

وی گفت: دوره‌های سواد هوش مصنوعی، کاربرد هوش مصنوعی، مبانی هوش مصنوعی و … در سطح مدیران ارشد، اساتید و هیئت علمی دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه، دانشجویان، پژوهشگران صاحبان کسب‌وکار، ایده پردازان و سایرین در حال برنامه‌ریزی و برگزاری است. ایجاد دغدغه مسئولین برای استفاده درست ابزارهای هوشمند، جریان سازی و تبیین محاسن و معایب استفاده از هوش مصنوعی در دستور کار قرار دارد.

وی ادامه داد: ستادها، مراکز و دفاتر مختلفی در استان‌ها برای توسعه فرهنگ هوش مصنوعی در سطح کشور راه‌اندازی شده و ان‌شاءالله به زودی شاهد تحولات قابل توجهی در زمینه هوش مصنوعی کشور خواهیم بود.