ورود حوزه به عرصه هوش مصنوعی، کنکاش فقهی یا کاربرد؟

محمدرضا قاسمی، در گفت و گو با ایسنا افزود: دانش‌های مختلفی مانند فلسفه، زبان‌شناسی، فیزیولوژی، تئوری کنترل و احتمالات از ریشه‌های دانش هوش مصنوعی به شمار می‌روند و همچنین بسیاری از علوم و صنایع از مزایا و کاربردهای هوش مصنوعی بهره­‌مند می‌شوند.

وی بیان کرد: هوش مصنوعی مزایای فراوانی از جمله کاهش خطای انسانی، ریسک پذیری بالا، همیشه در دسترس بودن و سرعت تصمیم‌گیری دارد و در واقع می‌­تواند به عنوان دستیار در کنار افراد متخصص ایفای نقش کند.

معایب هوش مصنوعی

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه علمیه بابیان اینکه هزینه بالای تولید و اینکه شاید بحث‌های احساسی را فعلاً نتوانیم از این ماشین انتظار داشته باشیم از جمله معایب سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی است، گفت: از جمله مهم‌ترین شاخه­‌هایی که هوش مصنوعی در آن فعال است بحث یادگیری ماشین، استدلال ورزی هوشمند، شبکه عصبی، رباتیک، سیستم‌های خبره و پردازش زبان طبیعی است.

وی اظهار کرد: واژه فناوری‌های هوشمند را می‌توان به فناوری‌هایی اطلاق نمود که به نحوی دارای خود نظارتی هستند، این فناوری‌ها بسته به طراحی آن‌ها می‌توانند دریافتی از شرایط داشته باشند، محیط اطراف خود را بالنسبه تحلیل کنند و در واقع مانند یک دستیار توانمند به کمک بشر بیایند البته لازم به ذکر است بخش مهمی از فناوری‌های هوشمند ریشه در مباحث مرتبط با هوش مصنوعی دارد.

قاسمی افزود: امروزه با گسترش فنّاوری و ابزارها، همچنین گستردگی نیازهای بشری در جوامع جهانی، کشورها به دلیل مزایای فناوری‌های هوشمند با سرعت زیادی به سمت استفاده از آن‌ها حرکت می‌کنند. البته هوش مصنوعی خود به تنهایی دارای جایگاه ویژه‌ای در این فناوری‌ها است به نحوی که برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس برای افزایش تمرکز و تخصیص سرمایه‌های کلان در عرصه هوش مصنوعی وزارت خانه مختص این امر تأسیس نموده‌اند.

مسئله هوش مصنوعی مسئله اقتدار و امنیت ملی است

وی اضافه کرد: می‌توان نتیجه گرفت که امروزه مساله هوش مصنوعی صرفا به عنوان یک بحث دانشی یا صنعت نیست بلکه هوش مصنوعی با موضوعاتی راهبردی مانند اقتدار و امنیت ملی مرتبط شده است و به تعبیر رهبر معظم انقلاب در مدیریت آینده جهان نقش ایفا می‌کند؛ لذا کشور ما و همچنین حوزه علمیه به علت توانمندی‌ها و جایگاهی که فناوری‌های هوشمند علی‌الخصوص هوش مصنوعی دارد نمی‌تواند به این فناوری‌ها بی‌تفاوت باشد.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه علمیه عنوان کرد: برای اینکه بتوانیم به خوبی و البته به اختصار توصیف کنیم که حوزه علمیه در این زمینه‌ها چه نوع فعالیت‌هایی می‌تواند داشته باشد بایستی ابتدا نگاهی داشته باشیم به مأموریت‌های اصلی و نقش آفرینی‌هایی که حوزه علمیه در عرصه سیاست، اجتماع، اقتصاد و سایر ابعاد زندگی جامعه باید داشته باشد.

ماموریت حوزه‌های علمیه در هوش مصنوعی چیست؟

وی افزود: در واقع حوزه‌های علمیه مأموریت خود را در استخراج و تبیین نگاه و احکام دینی و همچنین استنباط حکم یا رویکرد شرع مقدس در خصوص چالش‌ها و مسائل روز تعریف می‌کند همچنین ارائه خط مشی‌های کلی در زمینه‌های کلان سیاسی و راهبردی از وظایف بنیادین حوزه‌های علمیه در تعامل با نظام مقدس جمهوری اسلامی است.

قاسمی بیان کرد: در این حیطه باید در نظر داشت که طرح مباحث مرتبط با فناوری‌های هوشمند و اشباع جوامع از تولیدات فنی این فناوری‌ها گستره‌ای از پیامدهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و … را با انبوهی از ریزمسائل در پی دارد. حوزه علمیه خود را متکفل می‌داند که به عنوان مثال در زمینه هوش مصنوعی با شناخت دقیق آن به مثابه یک موضوع و رهگیری ریشه‌های تمدنی و فلسفی ای که در ظهور و بروز چنین فناوری‌هایی دخیل بوده‌اند به تبیین مبانی فقهی، فلسفی اخلاقی و… پرداخته و از این طریق به نظام اسلامی یاری برساند.

وی ادامه داد: همچنین در عرصه‌های اجتماعی حوزه علمیه در رشد و بالندگی مردم عصر خود نقش‌های مهمی دارد که در موضوع مورد بحث ما، لازم است با شناخت کافی از ماهیت این فناوری‌ها به نقش آفرینی در حیطه‌های تخصصی خود در راستای هدایت جامعه به سمت جامعه آرمانی فعالیت نماید.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه علمیه عنوان کرد: از طرفی فعالیت‌های حوزه علمیه متوقف بر این موارد نیست، با نگاهی درون سازمانی می‌توان گفت حوزه علمیه بنا دارد برای افزایش بهره‌وری و استفاده از مزایای فناوری‌های هوشمند، زمینه‌های استفاده بهینه از این فناوری‌ها را در علوم انسانی و اسلامی گسترش دهد.

وی بیان کرد: در این مقولات با دوراندیشی و هدایت مؤثری که علمای دین و مراجع عظام تقلید در حمایت از چنین حرکت‌هایی داشته‌اند تاکنون نیز فعالیت‌های شایان توجهی صورت گرفته است که ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند خود یکی از محصول‌های این نگاه راهبردی حوزه علمیه است.

قاسمی در رابطه با ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه‌های علمیه گفت: ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند به دستور مدیر حوزه‌های علمیه آیت‌الله اعرافی و با حضور و حمایت اعضای حقیقی و حقوقی مؤثر و مرتبط با این موضوع در لایه حوزه، دانشگاه و حاکمیت از ابتدای سال ۱۴۰۰ آغاز به فعالیت نموده است.

وی ادامه داد: این ستاد همان‌گونه که از نامش پیداست در زمینه‌ راهبری فضای کلان فناوری‌های هوشمند در حوزه‌های علمیه به ویژه کاربرد این فناوری‌ها در بحث علوم اسلامی فعالیت می‌کند؛ اما در واقع به تبع رسالت‌هایی که حوزه علمیه در بازسازی تمدن نوین اسلامی دارد استفاده این نهاد از فناوری‌های هوشمند فقط معطوف به علوم انسانی و اسلامی نمی‌شود بلکه در مسائل کلان‌تری هم ما می‌توانیم این رسالت را تعریف کنیم.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه علمیه بیان کرد: ما باید در بحث تمدن نوین اسلامی و حرکت به سمت آن دو گام مهم را برداریم اول استکشاف نظام مسائل تمدن نوین اسلامی از دین مبین اسلام و دیگری نفوذ و جاری ساختن این معارف در همه  عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی.

وی عنوان کرد: در این دو گام مهم ستاد وظایف و اهداف خود را به این شکل تعریف می‌کند که با راهبری مناسب موجب گردد که فناوری‌های هوشمند در خدمت تمدن نوین اسلامی استفاده شود همچنین مواجهه فعالی در استفاده از این فناوری‌ها در مقابل کشورهای غربی و کسانی که به هر دلیلی با اسلام و انقلاب اسلامی زاویه دارند داشته باشیم.

وی اضافه کرد: به لطف خدا با جدی‌تر شدن این جریان حمایت‌ها و تاییدات علما و مراجع عظام تقلید نیز که بر لزوم چنین حرکت‌هایی تأکید داشتند قوت بیشتری گرفت و نقشی مؤثر در پیشروی حوزه علمیه در این مسیر داشت؛ لذا تاکنون این ستاد با عنایت‌های آیت‌الله اعرافی و همچنین همراهی نخبگان و اندیشمندان چه در عرصه علوم نظری و چه در زمینه‌های فنی این حوزه‌ها توانسته است اقدامات مؤثری را به فراخور ظرفیت‌ها در اضلاع علمی، راهبردی، گفتمان سازی و فنی به منصه ظهور برساند.

وی بیان کرد: این ستاد در زمینه فناوری‌های هوشمند و البته با محوریت مقوله هوش مصنوعی در ضلع علمی توانسته است به سهم خود فضای تفکر، گفت‌وگو و تبادل نظر در زمینه مبانی این علوم در عناوینی همچون فلسفه، فقه و اخلاق فناوری‌های هوشمند را گسترش شایان توجهی دهد که در این خصوص می‌توان به برگزاری مناظره‌ها، سلسله نشست های تخصصی، عصرانه‌های فناوری‌های هوشمند و حمایت از پژوهشگران در زمینه تدوین کتب و مقالات مرتبط و … اشاره کرد.

قاسمی گفت: در ضلع راهبردی می‌توان به نقش آفرینی ستاد در پیگیری کلان سیاست‌ها و رویکردهای مدیریتی اشاره کرد که مواردی همچون برگزاری نشست های بررسی نقشه راه کلان هوش مصنوعی، اعلام نظر در خصوص اسناد راهبردی حوزه فناوری‌های هوشمند در سطح حاکمیت و همچنین اسناد درون حوزوی و امثالهم را شامل می‌شود.

وی اظهار کرد: در ضلع فنی ما در صدد بوده‌ایم که با اقدامات حمایتی و تسهیل گری و همچنین تمرکز بر روی ظرفیت‌ها؛ فضای کاربست هوش مصنوعی با رویکرد بومی سازی این فناوری‌ها در حوزه علمیه و نیز مراکز مرتبط با علوم اسلامی بیش از پیش رونق گیرد که به عنوان مثال در این حیطه می‌توان به جلب حمایت‌ از نهادهای حاکمیتی و خیرین برای کلان پروژه هوش مصنوعی و علوم اسلامی (ناصرِ جامعِ فقیه) و حمایت از هسته‌های نوپا و خلاق فنی در حوزه علوم اسلامی و محصولات آنان و مواردی از این قبیل اشاره کرد.

وی اضافه کرد: در ضلع گفتمان سازی تلاش کرده‌ایم که به منظور گسترش گفتمان و جریان توجه به فناوری‌های هوشمند، حرکت‌های خوبی را در جهت شبکه سازی نخبگانی و اقدامات رسانه‌ای رقم بزنیم که برگزاری گردهمایی فعالان حوزه هوش مصنوعی و علوم اسلامی، ایجاد درگاه حمایتی و شتاب دهی آی تی ستاد، راه اندازی پایگاه خبری تحلیلی فناوری‌های هوشمند و ایجاد نهضت‌های اخذ مصاحبه از نخبگان در قالب پرونده هوش مصنوعی و علوم اسلامی و … از این دسته اقدامات هستند.

دبیر ستاد راهبری فناوری‌های هوشمند حوزه علمیه یادآور شد: ما امیدواریم با همراهی نخبگان و حمایت افراد شاخص و دستگاه‌های مرتبط، در آینده نیز بتوانیم در راستای دستیابی به اهداف و چشم اندازها؛ اقدامات ستادی خود را ادامه داده و همچنین بعضی از آن‌ها را به منظور افزایش ثمردهی تحت قالب‌ها و رویکردهای جدید و کارآمدتری همچون هیئت اندیشه‌ورز فناوری‌های هوشمند با کارگروه‌هایی تخصصی از جمله کارگروه‌های راهبردی، محتوایی، فنی و رسانه‌ای و… پیگیری نماییم.

انتهای پیام