به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، فرشاد پرویزیان نائب رئیس انجمن اقتصاددانان ایران و دکترای علوم اقتصادی با گرایش اقتصاد پولی است.
این متخصص در حوزه اقتصاد و رسانه از نوعی بلاتکلیفی در مشخص کردن مجاز یا ممنوع بودن مبادله رمز ارزها در ایران انتقاد می کند که نیازمند تعیین تکلیف و تدوین قوانین لازم مربوطه است.
این مدرس دانشگاه از این نکته یاد می کند که به نظر میرسد رمز ارز ملی یکی از کاربردهای زنجیره بلوک شبکه بانکی باشد که حداقل از آن بتوان به عنوان توکن و ابزاری برای پرداخت در تبادلات و تسویه بانکی استفاده کرد.
وی معتقد است که رمز ریال قابل استفاده برای سرمایهگذاری نیست و صرفاً جایگزین اسکناس خواهد شد. شاید هدف بانک مرکزی، تبدیل اسکناس به یک موجودیت قابل برنامهریزی و برنامهنویسی باشد تا با این فرآیند، پول دارای موجودیت هوشمند شود.
پرویزیان توصیه می کند که به جای سنگربندی در مقابل رمزارزها، باید همگام با فناوری روز جهان حرکت کنیم و مهمترین گام، ایجاد یک صرافی داخلی از نوع بایننس است که معامله گران رمز ارز بتوانند در بستر امن داخلی به مبادلات خود بپردازند.
مشروح نظرات نائب رئیس انجمن اقتصاددانان ایران را در ادامه و در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی تسنیم می خوانید.
درباره رمز ارز ملی توضیح دهید.
تا جایی که می دانیم، رمزارزملی یکی از کاربردهای زنجیره بلوک شبکه بانکی است که در صورت تأیید بانک مرکزی در شبکه بانکی استفاده خواهد شد. طبق آنچه مسئولان بانکی گفته اند، ابتدا پروژه زیرساخت بلاکچین بانکی و ارز دیجتیال ملی را دراختیار بانکهای تجاری کشور قرار داده و از آن به عنوان توکن و ابزاری جهت پرداخت در تبادلات و تسویه بانکی استفاده میشود.
پشتوانه این ارز دیجیتال ریال است و در واقع به ازای هر واحد ارز ملی معادل ریال آن در حساب بانک مرکزی بلوکه خواهد ماند و صدور آن نقدینگی جدید خلق نخواهد کرد و از طرفی با صدور این رمز ارز در بلاکچین خصوصی، این رمز ارز امکان استخراج نیز نخواهد داشت.
آیا رمزارز قابلیت پرداخت بین المللی به ویژه در مبادلات نفتی و به نوعی دور زدن تحریمها را دارد؟
توجه کنید هرچند که از نظر فنی این امکان برای انجام تبادلات وجود دارد اما با توجه به قوانین و پروتکلهای سخت گیرانه موجود که در صورت استفاده از ارزهایدیجیتال نمیتوان آنها را در نظر گرفت، مهمترین موضوع در تحقق این امر، مرتبط با حوزه تعاملات سیاسی و لازمه آن شفافیت مبادلات بانکی یا همان KYC است که ارزهای دیجیتال این امکان را فراهم نمیکند. اما نکته بسیار مهم این که آیا چنین کاری اساساً قابلیت اجرایی دارد؟
توجه کنید که تمام کوین و توکن ها بر پایه دلار با مقبولیت جهانی هستند ولی ریال به جز در کشور خودمان مقبولیتی جهت مبادلات ندارد.
آیا در چگونگی استخراج ارزهای دیجیتال و مبادله آنها نکات قابل تاملی وجود دارد؟
در این زمینه باید گفت اگرچه استخراجارزهایدیجیتال و درآمد زایی از این طریق سودمند به نظر میرسد اما مسائل و چالشهای ارزهای دیجیتال، در زمینه قانونمندسازی و ایجاد زیر ساختهای اصولی، پیچیده است. از سوی دیگر باید به تسری گسترده فناوری بلاکچین در صنعت بانکداری توجه کنیم. به کارگیری فناوری که تمام خدمات بانکی را در بستر بلاک چین پیاده سازی کند، حداقل به ۱۰ سال زمان نیاز دارد و این بیانگر فاصله زیاد کشور با فرآیندهای بانکداری دیجیتال است. برای تغییر و تحول در عرصه بانکداری، باید تمام فرآیندهای پشت صحنه بانکها نیز از شیوههای سنتی و کاغذی به دیجیتال تغییر کند و به روز رسانی و متحول شود. سالهای اخیر توجه سرمایهگذاران و عموم مردم به رمزارزها برای سرمایهگذاری در این بازار حداقل برای حفظ ارزش داراییهایشان جلب شد و افراد زیادی وارد این حوزه شدند که سوءاستفادههای زیادی نیز در پی این موضوع از استخراج غیرمجاز تا مالباختگی با مبادله رمزارز غیرقانونی صورت گرفت. به عبارت دیگر، بهدلیل ناشناخته بودن دنیای رمزارزها، سیاستمداران در کشورهای مختلف آگاهی کافی برای چارچوبگذاری و تدوین قانون در این حوزه نداشتند و تاکنون نیز تکلیف مجاز یا ممنوع بودن مبادله رمزارزها بهخصوص در ایران مشخص نشده است.
از آنجا که در بسیاری از کشورهای دنیا هنوز رمزارزها را به رسمیت نشناختهاند و عمده واکنش نسبت به این فناوری مبتنی بر قاعدهگذاری و کنترل فعالیت کاربران است، کشور ما نیز تلاش میکند تا قوانین مناسبی در این خصوص تدوین کند. برای مثال صرافیهای رمزارز مجوز ندارند؛ و باید پرسید در صورت بروز مشکل، پول مردم چه میشود؟
سرمایهگذاری در بازار ارزهای دیجیتال، در عین سودآوری، بسیار پر ریسک است و سرمایهگذاران در صورت چنین اتفاقی، نباید از هیچ نهاد قانونی انتظار جبران زیان خود را داشته باشند. مساله دیگری اینکه اگر یک صرافی رمزارز هک شود یا صاحبان آن کلاهبرداری کرده و فرار کنند، سرمایهگذاران مالباخته به احتمال زیاد به پول خود دست نخواهند یافت.
آیا رمزارز ملی یا رمز ریال، ممکن است از شدت این مخاطرات بکاهد؟
تا جایی که می دانیم رئیس کل بانک مرکزی گفته است رمز ریال ملی از اوایل امسال راهاندازی و توسط بانک مرکزی منتشر میشود. قرار است با انتشار رمز ریال، افراد اسکناس ریال خود را تحویل بانک مرکزی دهند و رمز ریال تحویل بگیرند که این رمز ریال قابل استفاده برای سرمایهگذاری نیست و صرفا جایگزین اسکناس خواهد شد. به عبارت دیگر شاید هدف بانک مرکزی، تبدیل اسکناس به یک موجودیت قابل برنامهریزی و برنامهنویسی باشد تا با این فرآیند، پول دارای موجودیت هوشمند شود. در این فرایند، رمزریال در داخل گوشی افراد است و بانک به عنوان شخص سوم و واسطه داد و ستد، امکان انتقال وجه را فراهم میکند، و اسکناسی که در جیب داریم به پول الکترونیک تبدیل میشود.
چنین فرایندی منافع حضور در بازارهای بین المللی همچون بیت کوین یا سایر رمزارزها را دارد؟
در این باره بهتر است به نکات متعددی توجه کرد:
۱-دیجیتالی کردن ریال، با ارزش و پشتوانه فعلی، بیمعنی است زیرا با گذشت سالها از مطرح شدن موضوع ارزهای دیجیتالی در ایران، این حوزه هنوز مقرراتگذاری نشده است.
۲-ریال دیجیتال هماکنون در کیفپولها و کارتهای بانکی افراد وجود دارد و رمز ریال قرار است چه تفاوتی داشته باشد و چه سودی در این امر وجود دارد؟
۳-آیا ورود بانک مرکزی مرکزی به انتشار اینگونه رمزارز ضروری است؟ شاید بهتر باشد این امر بصورت پروژه ای تجاری توسط شرکتهای دانش بنیان متخصص در حوزه بلاکچین طراحی و اجرا شود و یک نهاد حاکمیتی درگیر این حوزه نشود.
۴-حتی بسیار مهمتر از مواردی که برشمردم باید به پشتوانه رمزارز توجه کرد. نکته قابل توجه درباره این رمزارز، پشتوانه آن است. با توجه به خاصیت غیرمتمرکز بودن ارزهای دیجیتال، پشتوانه آنها محبوبیت و مقبولیت در بین مردم است و در بازار مربوطه بر اساس عرضه و تقاضا معامله میشوند.
۵-این رمزارز قابلیت استخراج ندارد و صرفا توسط بانک مرکزی ارائه میشود. برخلاف سایر ارزهای دیجیتال نیز خاصیت غیرمتمرکز بودن را ندارد و بر بستر بلاکچین خصوصی که مدیریت آن متمرکز است، مدیریت میشود. این یعنی شما برای دریافت رمزارز ملی از بانک مرکزی اطلاعات هویتی خود را ارائه میدهید و تراکنشهای شما تحت نظر شبکه بنیانگذار بلاک اصلی است. ماهیت اصلی رمزارزها، غیرمتمرکز بودن است یعنی ارزش آن توسط بانکهای مرکزی قابل دستکاری و یا همان اقدامات سیاستی در حوزه پولی نیست. بنابراین احتمالا رمزریال مانند سایر رمزارزها مقبولیت و محبوبیت آن تاثیری بر ارزش ندارد و در بازار مربوطه خرید و فروش نمیشود و نمیتوان مانند خرید سهام به آن دید سرمایهای داشت؛ زیرا این رمزارز یک استیبل کوین است که قیمت آن نسبت به ریال تغییر نمیکند. به عنوان مثال میتوان ارزدیجیتال پترو واحد پولی و ارزی کشور ونزوئلا اشاره کرد. پشتیبان این ارز دیجیتال ذخایر نفتی کشور ونزوئلا است. نرخ این ارز دیجیتال به گونه ای طراحی شده که نوسان چندانی نداشته باشد. هدف اصلی به وجود آمدن ارزدیجیتال پترو، دور زدن تحریمهای آمریکا بود. کشور ونزوئلا تنها از راه صادرات نفت اقتصاد خود را میچرخاند و این کشور قصد داشت با گسترش ارزدیجیتال رسمی خود، کمکی به چرخه اقتصاد کشورش کند و آن را نجات دهد که چندان موفق نبود. ارزدیجیتال پترو در دسامبر ۲۰۱۷ برای اولین بار توسط دولت ونزوئلا در بستر بلاک چین NEM راه اندازی شد. در ژانویه ۲۰۱۸ اولین وایت پیپر رسمی این رمزارز منتشر شد. دو ماه بعد روی نسخه منتشر شده اصلاحاتی صورت گرفت. در فوریه ۲۰۱۸ بخشی از ذخایر نفتی میدان اورینوکو به عنوان پشتوانه این ارز قرار گرفت. دولت ونزوئلا تا کنون اقدامات زیادی جهت ترویج استفاده از ارزدیجیتال پترو انجام داده است که میتوان به پرداخت حقوق کارمندان بازنشسته با پترو و… اشاره کرد اما مردم استقبالی از این ارزدیجیتال نکردند. نکته اساسی در باره رمز ارزها غیر متمرکز بودن و نبود کنترل بانک های مرکزی بر این پول است. ماهیت رمز ارزها تولید و استخراج واقعی با صرف انرژی است حال آنکه پول اعتباری توسط بانک مرکزی چاپ و یا با نیش قلم در حساب دولت افزوده و خلق می شود که این بیانگر تفاوت اساسی تفاوت اساسی پول دیجیتال با پول اعتباری (فیات مانی Fiat money) است. همه سخنان بانکهای مرکزی در جهان نیز به همین دلیل است که به علت ذات غیرمتمرکز رمزارزها قادر به کنترل و سیاستگذاری پولی در این بخش نخواهند بود. توجه کنید رمزارزها از جمله بیت کوین، از نظر فنی، غیرمتمرکزند و بدون دخالت بانک مرکزی یا مسئول مرکزی بهصورت همتا به همتا کار میکنند و تراکنشها، مستقیم و بدون واسطه بین کاربران انجام میشود. هیچکس مالک شبکه بیتکوین نیست و مانند ایمیل، این کاربران بیتکوین هستند که آن را کنترل میکنند. کاربردهای بیتکوین در هیچکدام از دیگر سیستمهای پرداخت دیگر یافتنی نیست. بلاک چین با ترکیب پایگاههای داده مشترک و قابلیت رمزنگاری، این امکان را به طرفهای مختلف میدهد که بتوانند به طور همزمان به چند دفتر کل دیجیتالی بهروز که دستکاری آن غیر ممکن است، دسترسی یابند.
با توجه به نکاتی که گفتید مقام پولی چه راهکارهای اجرایی ممکن را در اختیار دارد؟
توجه کنید دیدگاه فنی بانک مرکزی برای رمزریال به جهت تلاش برای حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال بسیار ستودنی و ارزشمند است اما باید منتظر ماند و دید بانک مرکزی چگونه تمرکز زدایی ذاتی رمزارزها را مهار و در چارچوب اقتصاد کشور، سیاست پذیر خواهد کرد. البته به نظر میرسد رمزارزملی یکی از کاربردهای زنجیره بلوک شبکه بانکی باشد که حداقل از آن بتوان به عنوان توکن و ابزاری برای پرداخت در تبادلات و تسویه بانکی استفاده کرد.
از تجارب جهانی در این حوزه بگویید.
در این بین توجه به یک رویکرد شهودی دیگر بسیار راهگشا است. به لحاظ مدیریت بانکی ابتدا به اقدامات چندسال اخیر در جهان توجه کنید.
لیتوانی برای نخستین بار در جهان، واحد پول مجازی (رمزارز) دارای پشتوانه بانک مرکزی را با نام البیکوین (LBCOIN) منتشر کرده که در مقایسه با سایر ارزهای دیجیتالی رایج از جمله، از پشتوانه رسمی بانک مرکزی یک کشور برخوردار است. همچنین شاهد پذیرش رسمی بیت کوین در بسیاری از کشورها از جمله السالوادور بودیم. ژاپن یکی از کشورهای توسعه یافته از نظر صنعت و فناوری و دارای پیشرفتهترین شرایط نظارتی در جهان برای ارزهای رمزنگاری شده است و بیت کوین و دیگر ارزهای دیجیتالی را تحت قانون خدمات پرداخت (PSA) به عنوان دارایی قانونی به رسمیت میشناسد. سال ۲۰۱۷، استرالیا از ژاپن پیروی کرد و ارز رمزنگاری شده بیت کوین را به عنوان پول قانونی پذیرفت.
بانک مرکزی فرانسه از فروردین ۱۳۹۹ به دنبال یک ارز دیجیتال ملی بود تا بتواند مبادلات بین بانکی را تسهیل کند و خرداد همان سال اولین آزمایش ارز دیجیتال مبتنی بر شبکه بلاک چین خود را با موفقیت انجام داد.
اتحادیه بانکداری ایتالیا، متشکل از بیش از ۷۰۰ مؤسسه بانکی این کشور، تیر ماه ۱۳۹۹ تمایل خود را برای شرکت در پروژهها و آزمایشهای مربوط به عرضه ارزدیجیتالملی اعلام کرده است.
پروژه عرضه یورو دیجیتال نیز از تیر ماه ۱۴۰۰ وارد مرحله ارزیابی و آزمایش شده است. در حالی که پیشتر گفته شده بود بانک مرکزی اروپا توسعه و تست یورو دیجیتال برای اعضای اتحادیه اروپا را در سال ۲۰۲۳ آغاز خواهد کرد. فابیو پانتا (Fabio Panetta) یکی از اعضای هیات اجرایی بانک مرکزی اروپا (ECB) در یک سخنرانی در دانشکده ملی ایرلند، در خصوص عرضه یورو دیجیتال اعلام کرده است این پول دیجیتال تا چهار سال دیگر عرضه میشود و به طور بالقوه برای پرداختهای شخص به شخص طراحی شده است.
یورو دیجیتال یا ای-یورو (E-EURO)، نسخه الکترونیکی اسکناس و سکه یورو است؛ نسخهای که برای نخستین بار این امکان را به اشخاص حقیقی و حقوقی میدهد که بر پایه آن بطور مستقیم در بانک مرکزی اروپا سپردهگذاری کنند. مزیت اصلی این سپردهگذاری این است که امنتر از سپردن پول به بانکهای تجاری است که همواره در معرض خطر ورشکستگی قرار دارند. بانک مرکزی اروپا وعده داده که یورو دیجیتال، روشی سریع، آسان و ایمن برای پرداختها و نقل و انتقالات آتی آنها و ارائه این خدمت از سوی بانک مرکزی اروپا رایگان است که توسط کارت یا تلفن هوشمند ارایه میشود.
البته بانک مرکزی اروپا تأکید دارد که یورو دیجیتال فقط مکمل پول نقد است و جایگزین آن نیست.
یورو دیجیتال همچنین این امکان را برای بانک مرکزی اروپا فراهم میکند تا با شرکتهای آمریکایی فعال در زمینه ارائه خدمات پرداخت و نقل و انتقالات دیجیتال مانند ویزا (Visa)، مستر کارت(Mastercard) و پیپل(PayPal) رقابت کند.
البته مخالفان عرضه یورو دیجیتال همچنان نسبت به وجود امکان رفع کامل زمینه سوء استفاده از یورو دیجیتال برای پولشویی و دستبرد هکرها به حسابهای دیجیتالی افراد تردید دارند اما بانک مرکزی اروپا امیدوار است که تا پیش از سال ۲۰۲۶ بتواند، عرضه رسمی یورو دیجیتال را آغاز کند.
بانکهای مرکزی چین، بریتانیا و آمریکا نیز پروژه عرضه ارز دیجیتالی را شروع کرده اند. رفتار بانک مرکزی کانادا نیز با بیت کوین دوستانه به نظر میرسد. چین وآمریکا نیز به سمت ارز دیجیتال حرکت کرده و یوان دیجیتال نیز عرضه شده است. در ایالات متحده نیز اگرچه چندین سازمان دولتی برای جلوگیری یا کاهش استفاده از بیت کوین برای معاملات غیرقانونی تلاش میکنند اما مشاغل و سازمانهای برجستهای نیز مانند Dish Network، DISH، Microsoft، Subway از پرداخت بیت کوین استقبال کردهاند.
اما در حوزه مطالعات و نظریههای اقتصاد پولی، خوب است توجه کنیم بیت کوین از نظر آژانس درآمد کانادا (CRA) یک کالا محسوب و تحت قانون اوراق بهادار تنظیم میشود، زیرا قسمت مهمی از مقررات تنظیم کننده اوراق بهادار برای صیانت از حقوق مردم تعریف شده است. بسیاری فعالان این حوزه، رمزارزها را نوعی پول ذاتی همچون طلا و یا حداقل دارای همبستگی مثبت با طلا میدانستند. مبنای استدلال این گروه طبق روند غیرمتمرکز رمزارزها، فرایند دارای ارزش ذاتی قابل استخراج و بدون دخالت سیستم پولی اعتباری بود اما بحران اکراین خلاف این را نشان داد. هنگام بروز بحران، فرار بودن سرمایه موجب ریزش همزمان ارزش فیات مانی یا همان پول اعتباری و نیز بازارهای مالی و سهام و از سوی دیگر استقبال شدید از طلا به عنوان پول ذاتا با ارزرش و در نتیجه افزایش قیمت طلا در برابر سقوط ارزش ارزهای اعتباری و سهام میشود. به عبارتی اگر رمزارزها دارای اعتباری ذاتی نزد فعالان این بازار بود بحران اکراین باید باعث نوسان همبسته و هم جهت طلا و بیت کوین و افزایش ارزش در برابر ارزهای اعتباری و سهام میشد اما در بحران اکراین همزمان با افزایش شوکوار قیمت طلا بازار رمزارزها با ریزش جدی و باورنکردنی روبرو شد و تصور همبستگی رمزارزها با طلا به عنوان نوعی پول ذاتی زیر سوال رفت. توجه به اندازه این بازار نیز جذاب است. کل ارزش این بازار در هنگام اوج به اندازه ۲۰۰۰ میلیارد دلار از کل اقتصاد ۱۰۰ هزار میلیارد دلاری جهان یعنی یک-پنجاهم اقتصاد جهان بود که این نسبت به حدود یک-شصتم نیز کاهش یافته است و لذا کل این بازار در نگاه کلان چندان بزرگ نیست و فعلا حداقل بهتر است به عنوان یک نوع داریی بسیار پرریسک مورد نظر باشد.
این روند شهودی نشان داد رمزارزها اگرچه غیرمتمرکز عمل می کنند اما احتمالا به روشهای سیاستی حوزه پولی و مالی قابل برنامه ریزی نیز باشند. منظور از برنامه ریزی دخالت دستوری و قیمت گذاری مصنوعی نیست بلکه با همان رویهها و ابزارهای سیاستی پولی و مالی از جمله سیاست نرخ بهره و استفاده از ساختار زمانی در کنار سایر ابزارهای مالی مشتقه و نیز اوراق قرضه متنوع میتوان به تنظیم کلی بازار پول و سرمایه پرداخت و بازاررمز ارزها نیز با توجه به ذات بسیار پرنوسان بطور خودتنظیم و درونزا در کنار سایر داراییها البته با نرخ ریسک بسیار شدیدتر به حیات خود ادامه خواهد داد.
آیا جهان به سمت یک رمز ارز جهان روا و به عبارتی پول واحد حرکت میکند؟
برای پاسخ به این پرسش باید گفت، ایده ارز واحد جهانی (Single Global Currency) براین مبنا شکل گرفت که فعالان اقتصادی دنبال راهی برای ابداع ابزار مبادله کالا فارغ از دخالت حکومت ها هستند. رفتار برخی دولتها همچون زیمبابوه، ترکیه، برزیل و حتی کشور خودمان، فارغ از ارزش فلز گرانبها و فارغ از قدرت تولید ناخالص کشور، مشوق این ایده بوده و هست.
ابداع پول اعتباری و به تبع آن بانکداری شاید مهمترین دستاورد تاریخ بشر باشد اما بشر همواره از تجربیات خود استفاده و دستاوردهای قبلی خود را اصلاح و تکمیل کرده است. امروز انسانها آموخته اند که اختیار ابزار مبادله خود را به تعدادی سیاستمدار نسپارند تا آنها با گوشه قلم خود دستور چاپ پول داده و سرنوشت دارایی و ثروت حاصل کار و تلاش آنها از بین ببرند.
دقیقاً مانند زمانی که اولین تلفن همراه اختراع شد، کسی به کاربردهای کنونی آن فکر نمیکرد. تصور براین است که در آینده ای نزدیک، ارز واحد جهانی به حدی از تکامل و جهانروایی برسد که در مبادلات جهان حاکم شود و فعالان اقتصادی با سهولت خیلی بیشتر و با اطمینان کامل از آن برای معاملات و تسویه امور اقتصادی خود استفاده کنند و البته به گمانم در حال حاضر نیز بیت کوین رمز ارز واحد جهانی است. کافی است به نقش حوزه کریپتو در پدیده نوظهور متاورس به عنوان مهمترین یا شاید اصلی ترین ابزار داد و ستد در این فراجهان جدید توجه کنید.
البته احتمالا مشخصات ارز واحد جهانی، در آینده ای بسیار نزدیک با آنچه امروز به نام رمز ارزهای مختلف رواج دارد، حسب نوع حرکت اقتصاد جهانی، تفاوت خواهد داشت اما شایسته است به جای سنگربندی در مقابل رمزارزها، همگام با فناوری روز جهان حرکت کنیم و مهمترین گام، ایجاد یک صرافی داخلی از نوع بایننس (Binance) است که معامله گران رمز ارز بتوانند در بستر امن داخلی به مبادلات خود بپردازند.
بایننس یک صرافی مخصوص رمز ارزها است که خرید، فروش و تبادل آنها توسط کاربران را امکانپذیر میکند.
این پلتفرم سال ۲۰۱۷ در کشور چین متولد شد و توانست لقب بزرگترین صرافی کریپتوکارنسی دنیا را از آن خود کند.
چانگ پنگ ژائو (Changpeng Zao) که با نام مستعار CZ شناخته میشود، بنیانگذار بایننس است. او پیش از تاسیس بزرگترین صرافی کریپتوکارنسی دنیا، چند سیستم مبادله برای بورس کشور ژاپن توسعه داده بود. بدون شک این تجربه به او برای تبدیل کردن بایننس به غولی که اکنون شاهد هستیم، کمک زیادی کرده است. در رزومه چانگ پنگ ژائو موقعیتهای شغلی قابل توجهی نظیر مدیر فنی شرکت Blockchain.comتوسعهدهنده کیفپولبلاکچین، نیز دیده میشود.
سال ۱۴۰۰ بیشترین رقم واردات کشور مربوط به گوشی تلفن همراه بود. نباید اجازه دهیم که همان اتفاقی که در خصوص تولید و عرضه گوشی تلفن همراه برایمان پیش آمد در خصوص رمز ارزها نیز اتفاق بیفتد. واقعیت این است که هیچ دولت وحکومتی نمی تواند در مقابل پیشرفت تکنولوژی مقابله کند ودر نهایت این تکنولوژی ودانش است که پیروز می شود.
گفت وگو از: مریم سلیمی